Przyroda na terenie Powiatu bialskiego
Informacje ogólne
Powiat Bialski
położony jest na obszarze Niziny Południowo-Podlaskiej – północna część powiatu, zaś południowa – Polesia Zachodniego. Możemy tu wyróżnić 5 mezoregionów – na Nizinie Południowo-Podlaskiej są to: Podlaski Przełom Bugu i Równina Łukowska, a w granicach Polesia Zachodniego: Zaklęsłość Łomaska, Równina Kodeńska i Polesie Brzeskie.
Rzeźba terenu
została ukształtowana w czasie najmłodszego okresu geologicznego – czwartorzędu w okresie działania lądolodu, stąd też tereny położone pomiędzy Bugiem i Krzną charakteryzują się występowaniem moren czołowych. Tereny na południe od Krzny stanowią natomiast rozległe równiny, z nielicznymi pagórkami piaszczysto – żwirowymi.
Największymi rzekami
powiatu są: Bug, który stanowi jego wschodnią i północną granicę oraz największy na tym terenie jego dopływ – Krzna z całym prawie swoim dorzeczem. Przez teren powiatu przepływa 29 rzek o łącznej długości około 540 km. Do największych pod względem długości należą:
- Zielawa,
- Lutnia,
- Czapelka,
- Grabarka,
- Klukówka,
- Grabar – Kałamanka,
- Muława.
Odcinek Kanału Wieprz -Krzna zlokalizowany na terenie powiatu ma długość 17km.
Głównymi obszarami zbiorowisk leśnych są piaszczyste lub gliniaste równiny morenowe albo wilgotne i żyzne doliny rzeczne.
Lasy
Lasy w powiecie bialskim zajmują 71,5 tys. ha powierzchni (co daje wskaźnik lesistości 26,0%). Ponad połowę ogólnej powierzchni lasów stanowią lasy państwowe (41,2 tys. ha).
Pozostają one w zarządzie 4 nadleśnictw:
- Biała Podlaska,
- Chotyłów,
- Międzyrzec Podlaski,
- Włodawa.
Pozostałą część (ok. 30 tys. ha) zajmują lasy prywatne.
Terytorialne rozmieszczenie lasów powiatu jest nierównomierne. Niektóre gminy są w nie ubogie np.: Sławatycze, gdzie lesistość nie przekracza 10%. Duże zespoły leśne skupione są w rejonie Międzyrzeca Podlaskiego i Białej Podlaskiej.
Znaczny udział w składzie gatunkowym drzew ma sosna, brzoza, grab, występuje również olcha, dąb, jesion, klon, osika, topola, lipa. Szata roślinna i struktura wiekowa drzewostanów jest zróżnicowana. Szczególnie interesujące zbiorowiska leśne, odznaczające się wysokim stopniem naturalności objęte są ochroną rezerwatową.
Rezerwaty
Na terenie powiatu tą formą ochrony objęto 273 obiekty, w tym:
- 188 pojedynczych drzew,
- 54 grupy drzew,
- 4 aleje,
- 24 głazy narzutowe oraz
- 3 inne obiekty (stanowiska naturalne: 3 gatunków widłaka, wawrzynka wilczełyko, jałowca).
Chronionymi drzewami są w 80% lipy i dęby. Pozostałe gatunki chronione w mniejszej liczbie okazów to:
- modrzewie,
- jesiony,
- klony,
- wiązy,
- sosny,
- świerki,
- kasztanowce białe,
- graby,
- topole,
- jałowce,
- oraz pojedyncze egzemplarze:
- wierzby,
- olchy,
- tulipanowca amerykańskiego.
Do najciekawszych pomników przyrody na terenie powiatu należą: 4 okazałe, ok. 300 letnie dęby szypułkowe, rosnące wokół klasztoru w Leśnej Podlaskiej, sędziwy 350 letni „Dąb Miłości” w Leśnictwie Leśna związany historycznie z czasami Unitów na Podlasiu. Interesującym okazem jest potężny dąb szypułkowy o obwodzie 480 cm, znajdujący się przy plebani w Międzyrzecu Podlaskim (wg przekazu, został on posadzony w roku uchwalenia Konstytucji 3 Maja).
Ponad 40 okazałych dębów rośnie na pastwiskach i łąkach w obrębie klasztoru prawosławnego w Jabłecznej.
Rezerwat Chmielinne
Rezerwat leśny utworzony w 1967 roku na powierzchni 67,20 ha. Położony jest w gminie Leśna Podlaska, i zajmuje znaczną część kompleksu leśnego po obu stronach drogi Leśna Podlaska – Witulin. Obiekt najbardziej znany jest z łanowo kwitnących wczesną wiosną zawilców gajowych.
Rezerwat utworzono w celu zachowania lasu łęgowego w szerokiej dolinie Klukówki. Występuje tu również wiele innych cennych zespołów roślinnych: najliczniej grąd lipowo – grabowy a na wyniesieniach bór sosnowo – dębowy. Na skłonach w kierunki rzeki zasilanych wodami przepływowymi wykształcił się łęg jesionowo – olszowy, gdzie masowo występuje czeremcha. W zagłębieniach terenu z utrzymującą się dłużej wodą rośnie ols porzeczkowy. W rezerwacie stwierdzono liczne gatunki chronione m.in.:
- widłak wroniec,
- orlik pospolity,
- bluszcz pospolity,
- wawrzynek wilczełyko,
- parzydło leśne,
- oraz gatunki rzadkie:
- zawilec żółty,
- jaskier kaszubski,
- zdrojówka rutewkowata,
- kokorycz pełna
- i inne.
Rezerwat Czapli Stóg
Rezerwat faunistyczny utworzony w 1987 roku na powierzchni 4,82 ha. Położony jest w gminie Terespol, w pobliżu Nepli. Rezerwatem jest południowo – zachodni fragment rosnącego na wzniesieniu Lasu Nepelskiego. Położony jest około 1,5 km od drogi Neple – Krzyczew, za tzw. wzgórzem „Kamiennej Baby”. Obszar rezerwatu leży na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” Przedmiotem ochrony jest kolonia lęgowa czapli siwej, która zasiedla około 40 gniazd. Dogodnym warunkom jej bytowania sprzyja sąsiedztwo rozlewisk w widłach Krzny i Bugu. Występuje tu także ponad 30 gatunków ptaków śpiewających. Ochroną objęto las w wieku 100 – 120 lat, o jednolitym typie, którym jest grąd trzcinnikowy.
Gatunkami dominującymi są:
- sosna zwyczajna,
- grab zwyczajny,
- brzoza brodawkowata.
W podszyciu dominuje:
- leszczyna,
- grab,
- czeremcha,
- trzmielina,
- jarząb
- oraz będące pod częściową ochroną:
- kalina koralowa
- kruszyna pospolita.
Rezerwat Dobryń
Rezerwat leśny, utworzony w 1983 roku na powierzchni 86,60 ha. Położony jest w gminie Zalesie, Leśnictwo Wólka Dobryńska. Zajmuje fragment dużego kompleksu leśnego po stronie północnej od drogi międzynarodowej A-2 pomiędzy Zalesiem a Wólką Dobryńską.
Celem ochrony jest zachowanie lasu o charakterze naturalnym z licznymi okazami pomnikowych dębów. Wyróżniającymi się zespołami leśnymi są:
- ols porzeczkowy,
- łęg olszowo – jesionowy,
- oraz grądy.
Wśród drzew dominują:
- dąb szypułkowy,
- olsza czarna – osiągająca wiek ponad 100 lat,
- grab zwyczajny,
- brzoza brodawkowata,
- sosna
- jesion.
W rezerwacie rósł najokazalszy dąb szypułkowy – pomnik przyrody „Król Dębów”, od kilkunastu lat martwy, lecz nawet powalony imponuje swoją wielkością. W rezerwacie występują liczne gatunki chronione ze świata roślin:
- widłak jałowcowaty,
- orlik pospolity,
- wawrzynek wilczełyko,
- gnieźnik leśny
- oraz gatunki rzadkie:
- fiołek przedziwny,
- miodownik melisowany
- i inne.
Przedstawicielami zwierząt chronionych są bocian czarny, orlik krzykliwy.
Rezerwat Liski
Rezerwat leśny utworzony w 1981 roku na powierzchni 128,84 ha. Położony w gminie Drelów, Leśnictwo Zahajki. Rezerwat znajduje się w odległości około 2 km od granic Międzyrzeca Podlaskiego i przylega do drogi w kierunku Drelowa. W rezerwacie wyznaczono ścieżkę dydaktyczno – przyrodniczą.
Celem ochrony jest zachowanie lasu o charakterze naturalnym z różnorodnymi zespołami roślinnymi oraz gatunkami roślin rzadkich i chronionych. Wśród wielogatunkowego drzewostanu wiele okazów osiąga rozmiary drzew pomnikowych.
Wyróżniono tu 8 typów zbiorowisk roślinnych, w tym:
- bór mieszany i wilgotny,
- torfowisko wysokie,
- grąd lipowo – grabowy,
- grąd niski.
Rezerwat jest ostoją fauny, w tym rzadkiego gatunku ssaków – orzesznicy. Ponadto występuje tu jeż wschodni, wiewiórka, wiele gatunków ptaków: kruk, dzięcioł średni. Licznie występują mrowiska mrówki rudnicy.
Rezerwat Łęg Dębowy
Rezerwat leśny utworzony w 1972 roku na powierzchni 132,38 ha. Położony jest na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” w gminie Janów Podlaski, w pobliżu jednego z licznych zakoli Bugu.
Rezerwat dostępny jest od strony łąk Stadniny Koni, tworzących urokliwy krajobraz otwartych przestrzeni z licznymi naturalnymi zadrzewieniami śródpolnymi. Przedmiotem ochrony jest kompleks starego drzewostanu obejmujący cenne przyrodniczo zbiorowiska leśne i szuwarowe oraz wyjątkowo liczne gatunki chronione roślin i zwierząt, szczególnie ptaków. Ciekawostką jest występowanie dębu szypułkowego, o wydłużonych liściach, odmiany charakterystycznej dla żyznych gleb namułowych. W rezerwacie występuje ponad 400 gatunków roślin naczyniowych, w tym 22 chronionych i osobliwości m.in.:
- nasięźrzał pospolity,
- podejźrzon księżycowy,
- konitrut błotny.
W drzewostanie dominuje dąb szypułkowy z licznymi pomnikami przyrody dochodzącymi do 450 cm obwodu.
Wśród zwierząt na wyróżnienie zasługuje występowanie:
- jelonka rogacza,
- bociana czarnego (2 pary),
- orlika krzykliwego,
- zimorodka,
- kani czarnej.
Rezerwat Omelno
Najstarszy rezerwat leśny, utworzony już w 1965 roku na powierzchni 26,97 ha, położony w gminie Drelów, Leśnictwo Turów. Charakter rezerwatu kształtuje usytuowanie w dolinie rzeki Białki. Uroczysko Omelno znajduje się na granicy powiatu, na północ od wsi Lisiowólka. W pobliżu Drelowa, jest to drugi rezerwat obok rezerwatu Liski.
Celem ochrony rezerwatowej jest zachowanie lasu lipowego pochodzenia naturalnego ze starodrzewem dębowo – lipowym w wieku ponad 120 lat.
Drzewostan tworzą ponadto:
- jawor,
- klon zwyczajny,
- wiąz górski,
- wiąz pospolity,
- grab zwyczajny.
W bogatym runie na szczególną uwagę zasługują:
- wawrzynek wilczełyko,
- bluszcz pospolity,
- lilia złotogłów,
- turówka leśna.
W sąsiedztwie rezerwatu występują cenne zbiorowiska grądowe, łęgowe i olsy z licznymi gatunkami chronionymi i rzadkimi, co przemawia za potrzebą powiększenia powierzchni objętej tą formą ochrony.
Rezerwat Stary Las
Rezerwat leśny utworzony w 1995 roku na powierzchni 5,88 ha, w gminie Konstantynów, Leśnictwo Konstantynów. Znajduje się on w odległości 3 km od Konstantynowa, przy drodze do Gnojna. Zajmuje fragment dużego kompleksu leśnego na jego południowym skraju w sąsiedztwie osady leśnej.
Przedmiotem ochrony jest dobrze wykształcony grąd z fragmentami boru mieszanego, z gatunkami dominującymi dębem szypułkowym i sosną zwyczajną w wieku około 130 lat.
Drzewostan tworzą ponadto:
- modrzew europejski,
- grab pospolity,
- jesion wyniosły.
Rezerwat jest ostoją wielu gatunków ptaków właściwych dla tego typu siedliskowego lasu. Charakterystyczną cechą jest obecność przedstawiciela gołębiowatych -siniaka – gatunku ściśle związanego ze starymi, dziuplastymi drzewami. Jest to kolejny rezerwat leżący na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”.
Rezerwat Szwajcaria Podlaska
Rezerwat leśno – krajobrazowy utworzony w 1995 roku na powierzchni 24 ha, w gminie Terespol. Zajmuje obszar poniżej ujścia Krzny do Bugu i rozciąga się wzdłuż rzeki Bug, na północ od drogi Neple – Bohukały tzw. „nadbużanki”. Obszar rezerwatu leży na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”.
Rezerwat utworzono w celu zachowania walorów krajobrazowych oraz ochrony zbiorowisk leśnych i wodnych odznaczających się dużym stopniem naturalności. Obiekt obejmuje interesujący pod względem geomofrologicznym przełomowy odcinek Bugu z głębokimi jarami, stromym miejscami brzegiem, gdzie różnica poziomów dochodzi do 30 m. Starorzecza tworzą malownicze zbiorniki wodne z wyspami i zakolami.
Różnorodność siedlisk obfituje w liczne gatunki chronionych roślin:
- orlik pospolity,
- wawrzynek wilczełyko,
- naparstnica zwyczajna,
Oraz zwierząt, których reprezentantem jest żółw błotny.
Rezerwat stwarza dogodne warunki rozwoju płazów, z których na uwagę zasługuje występowanie ropuchy szarej i kumaka nizinnego. Swoje miejsca lęgowe ma tu wiele gatunków ptaków.
Park krajobrazowy „PODLASKI PRZEŁOM BUGU”
Tereny położone w lewobrzeżnej części doliny Bugu posiadają wyjątkową, niezmąconą niszczącą działalnością człowieka przyrodę. Aby utrzymać w niezmienionym stanie jej naturalne oblicze utworzono w 1990 roku Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu, sięgający od granicy z województwem chełmskim na południu do ujścia Krzny na północy. Najpiękniejsze i najcenniejsze przyrodniczo i krajobrazowo obszary obejmuje, powstały w 1994 roku Park Krajobrazowy „Podlaski Przełom Bugu”.
Granice parku i jego otuliny położone są w dwóch województwach, mazowieckim i lubelskim i obejmują fragmenty ośmiu gmin. Powierzchnia parku wynosi 30904 ha, a otuliny dalsze 17131 ha. Północno-wschodnia granica parku oparta jest o rzekę Bug, która na odcinku od wsi Kukuryki do wsi Gnojno jest rzeką stanowiącą Granicę Państwa z Białorusią. Długość Parku w linii prostej wynosi 65 km, przeciętna szerokość w części północnej 6 km, a w części południowej 3 – 5 km. Park wraz z otuliną w całości jest położony na terenie gmin : Łosice, Platerów, Sarnaki, Konstantynów, Janów Podlaski, Rokitno, Zalesie i Terespol.
Głównym walorem przyrodniczym parku jest nie poddana regulacji, meandrująca o dużym stopniu naturalności rzeka Bug. Jej szeroka, malownicza pradolina z licznymi starorzeczami, dopływami i oczkami wodnymi wytworzyła optymalne warunki dla występowania bogatej szaty roślinnej. Wzgórza morenowe porośnięte są lasami przechodzącymi w pola uprawne a w dolinach rzek dominują łąki poprzecinane starorzeczami, zwanymi przez mieszkańców „bużyskami” i porośnięte na krawędziach zaroślami wierzbowymi i łęgami topolowo – wierzbowymi, które są bardzo rzadkie w dzisiejszej Europie.
Na terenie Parku stwierdzono występowanie ponad 760 gatunków roślin w tym 22 objętych ochroną gatunkową.
Szczególnie cenne są:
- stanowiska parzydła leśnego – Aruncus dioicus,
- kilka stanowisk orlika pospolitego – Aquilegia vulgaris,
- i lilii złotogłów – Lilium martagon
oraz:
- widłaka wroniec – Lycopodium selago,
- widłaka spłaszczonego – L. complamatum,
- widłaka jałowcowatego – L. annotinum,
- widłaka goździstego – L.clawatum,
- i storczyków – Orchidaceae.
Duże kompleksy leśne oraz szczególnie cenne przyrodniczo łęgi wierzbowo – topolowe i olsy porastające stare wyspy, niskie brzegi rzeki oraz obrzeża starorzeczy tworzą środowisko bytowania licznej grupy zwierząt.
Bogatą awifaunę parku reprezentuje 141 gatunków w tym wiele rzadkich i ginących jak:
- orlik krzykliwy – Aquila pomarina,
- puchacz – Bubo bubo,
- bocian czarny – Ciconia nigra,
- sieweczka obrożna – Charadrius hieticula,
- rybitwa białoczelna – Sterna albifrons.
W parku istnieje pięć rezerwatów przyrody o bardzo zróżnicowanym charakterze.