NADZÓR I PODLEGŁOŚĆ JEDNOSTEK
wykonujących zadania w zakresie zwalczania oraz łagodzenia skutków związanych z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń (ASF) na terenie Polski
Przedstawiamy Państwu strukturę organizacyjną oraz kompetencje podmiotów odpowiednich w zakresie zwalczania i łagodzenia skutków wystąpienia afrykańskiego pomoru świń. Pierwszy przypadek ASF w Polsce odnotowano w lutym 2014 roku. Od tamtej pory realnie oddziałuje na sferę ekonomiczną i ekologiczną państwa. Podstawowe zadania w zakresie zwalczania i łagodzenia skutków występowania ognisk ASF w Polsce realizują organy administracji rządowej, do której należą premier oraz ministrowie do spraw rolnictwa i środowiska, a także podległe im jednostki.
Wirus afrykańskiego pomoru świń wystąpił w Polsce po raz pierwszy w lutym 2014 r. i rozprzestrzenia się na terytorium północno-wschodniej części Polski, a teraz także innych krajów Unii Europejskiej – Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rumunii oraz poza krajami Wspólnoty – na Białorusi i Ukrainie. Zagrożone są Austria, Słowacja i Węgry. Wirus ASF stanowi ogromny, epizootyczny problem obejmujący również w znacznej mierze sferę ekonomiczną, w tym rożne środowiska gospodarcze i sferę ekologiczną. Z tego też względu jest konieczność podejmowania wielokierunkowych i skoordynowanych działań, aby zatrzymać rozprzestrzenianie się wirusa ASF.
Z uwagi na zakres oraz skalę postępowania afrykańskiego pomoru świń, w zwalczanie choroby włączone są naczelne organy państwa – poczynając od Sejmu RP, poprzez Rząd RP, administrację rządową i samorządową, a kończąc na organizacjach pozarządowych
i społecznych, w tym np. Ogólnopolskim Porozumieniu Związków Zawodowych Rolników
i Organizacji Rolniczych.
W związku z powyższym Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 26 września 2016 r. ustanowiła Pełnomocnika Rządu do spraw działań związanych z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, którego głównym zadaniem jest koordynacja działań związanych z wystąpieniem wirusa ASF na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w tym w zakresie współpracy międzynarodowej.
Ponadto Prezes Rady Ministrów zarządzeniem nr 107 z dnia 11 sierpnia 2016 r. powołał Międzyresortowy Zespół do spraw łagodzenia skutków związanych z wystąpieniem przypadków afrykańskiego pomoru świń, który pod kierunkiem Ministra Rolnictwa
i Rozwoju Wsi obowiązany jest do bieżącego analizowania skutków społeczno-ekonomicznych, przygotowywania propozycji rozwiązań, w tym legislacyjnych oraz wypracowywania propozycji działań mających na celu zwalczanie ASF. W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele:
- Ministra Energii,
- Ministra Finansów,
- Ministra Infrastruktury i Budownictwa,
- Ministra Obrony Narodowej,
- Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji,
- Ministra Spraw Zagranicznych,
- Ministra Środowiska,
- Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
oraz uczestniczą przedstawiciele Wojewodów, Policji, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej, Służby Celnej, Głównego Lekarza Weterynarii, Głównego Inspektora Sanitarnego, Głównego Inspektora Transportu Drogowego, Straży Leśnej i Lasów Państwowych, Polskiego Związku Łowieckiego oraz Dowództwa Operacyjnego Rodzajów Sił Zbrojnych.
W ramach Zespołu funkcjonują dwie grupy robocze ukierunkowane na szczegółowe zadania związane ze zwalczaniem wirusa ASF:
- do spraw monitorowania i zwalczania afrykańskiego pomoru świń u dzików, którą kieruje Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska,
- do spraw zintensyfikowania badań naukowych na wirusem ASF, której przewodniczy Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Grupa do spraw monitorowania i zwalczania afrykańskiego pomoru świń u dzików zajmuje się przede wszystkim problematyką odstrzału dzików, uznawanych za jeden z wektorów rozprzestrzeniania się choroby. Wynikiem jej działań jest wydanie poniższych rozporządzeń Ministra Środowiska:
- z dnia 31 lipa 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków wykonywania polowania i znakowania tusz (Dz. U. z 2017 r. poz. 1485), w którym najważniejsze wprowadzone zmiany dotyczą umożliwienia używania noktowizorów i termowizyjnych urządzeń optycznych do wykonywania polowania w nocy na dziki na obszarach określonych w przepisach Unii Europejskiej stosowanych bezpośrednio w systemie prawa polskiego w zwalczaniu chorób zakaźnych dzików lub zapobiegania tym chorobom, a także umożliwienie wykonywania w jednym obwodzie łowiecki polowania indywidualnego i zbiorowego w tym samym czasie,
- z dnia 1 sierpnia 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz. U. z 2017 r. 1486), w którym wprowadzone zmiany dotyczą nieuwzględniania w rocznym planie łowieckim ubytków zwierzyny wynikających z odstrzału sanitarnego, określania przez plany minimalnej zamiast optymalnej liczby dzików, a także uelastyczniania rocznego planu łowieckiego poprzez możliwości zmiany planu również w przypadku podejrzenia możliwości wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt,
- z dnia 1 sierpnia 2017 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz. U. z 2017 r. poz. 1487), w którym najważniejszą zmianą jest wprowadzenie całorocznego okresu polowań na dziki (także lochy).
Postępowanie w ognisku choroby oraz na obszarach wyznaczonych wokół ogniska w sposób szczegółowy regulują przepisy ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. z 2014 r. poz. 1539 ze zm.) oraz rozporządzeń wydanych na jej podstawie, w tym rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 maja 2015 r. w sprawie zwalczania afrykańskiego pomoru świń (Dz. U. z 2017 r. poz. 754).
Zgodnie z powyższą ustawą organem zobligowanym do podjęcia niezbędnych działań w celu zlikwidowania choroby afrykańskiego pomoru świń na terenie kraju jest główny lekarz weterynarii (GLW), wykonujący swoje zadania poprzez wojewódzkich (WLW) i powiatowych lekarzy weterynarii (PLW).
Powiatowy lekarz weterynarii natychmiast informuje wojewódzkiego lekarza weterynarii o podejrzeniu lub wystąpieniu choroby zakaźnej oraz o czynnościach podjętych w celu wykrycia lub wykluczenia tej choroby.
Powiatowy lekarz weterynarii w celu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt w drodze decyzji może:
- nakazać odosobnienie, strzeżenie lub obserwację zwierząt chorych lub zakażonych albo podejrzanych o zakażenie lub o chorobę,
- wyznaczyć określone miejsce jako ognisko choroby,
- zakazać wydawania świadectw zdrowia, dokumentów handlowych lub przewozowych,
- nakazać zabicie lub ubój zwierząt chorych lub zakażonych, podejrzanych o zakażenie lub o chorobę albo zwierząt z gatunków wrażliwych na daną chorobę zakaźną zwierząt,
- nakazać oczyszczenie i odkażenie miejsc oraz środków transportu, a także odkażenie, zniszczenie lub usunięcie w sposób wykluczający niebezpieczeństwo szerzenia się choroby zakaźnej zwierząt, pasz, ściółki, nawozów naturalnych oraz przedmiotów z którymi miały kontakt zwierzęta chore, zakażone lub podejrzane o zakażenie lub o chorobę,
- zakazać osobom, które były lub mogły być w kontakcie ze zwierzętami chorymi, zakażonymi lub podejrzanymi o zakażenie lub o chorobę, czasowego opuszczania ogniska choroby,
- nakazać odkażanie rzeczy osób, które miały lub mogły mieć kontakt ze zwierzętami chorymi, zakażonymi lub podejrzanymi o zakażenie lub o chorobę,
- zakazać karmienia zwierząt paszami lub pojenia z określonych zbiorników i ujęć wody,
- zakazać w ognisku choroby wprowadzania, przeprowadzania i wyprowadzania zwierząt lub sprowadzania i wywożenia produktów, zwłok zwierzęcych i pasz,
- nakazać:
- badanie kliniczne zwierząt z pobraniem próbek do badań laboratoryjnych,
- przeprowadzenie sekcji zwłok zwierzęcych z pobraniem próbek do badań laboratoryjnych,
- wykonywanie określonych zabiegów na zwierzętach, w tym przeprowadzanie szczepień,
- zakazać używania zwierząt w celu rozmnażania,
- określać sposób postępowania ze zwierzętami chorymi, zakażonymi lub podejrzanymi o zakażenie lub o chorobę, zwłokami zwierzęcymi, produktami oraz paszami zakażonymi lub podejrzanymi o zakażenie,
- nakazać podmiotom prowadzącym działalność w zakresie przetwarzania oraz wykorzystywania ubocznych produktów zwierzęcych unieszkodliwienie zwłok zwierzęcych w związku ze zwalczaniem chorób zakaźnych, produktów pozyskanych od tych zwierząt oraz przedmiotów, z którymi miały kontakt zabite zwierzęta,
- nakazać posiadaczowi gospodarstwa podjęcie określonych działań w celu zabezpieczenia gospodarstwa przed przenikaniem czynnika zakaźnego,
- nakazać posiadaczowi gospodarstwa podjęcie określonych działań w celu umożliwienia wykonania odstrzału sanitarnego zwierząt wolno żyjących (dzikich) lub zakazać działań uniemożliwiających lub utrudniających wykonanie tego odstrzału,
- nakazać podmiotom zajmującym się ubojem zwierząt przeprowadzenie uboju z określeniem jego warunków,
- nakazać podmiotom zajmującym się transportem zwierząt lub zwłok zwierzęcych ich transport do wskazanych miejsc,
- nakazać podmiotom prowadzącym działalność w zakresie produkcji produktów ich przetworzenie oraz, jeżeli jest to konieczne, zastosowanie do tego przetworzenia określonej technologii,
- nakazać podmiotom prowadzącym działalność w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa produkcyjnego sektora akwakultury podjęcie czynności prowadzących do ograniczenia lub wyeliminowania czynnika chorobotwórczego,
- określić stosowanie środków innych niż powyżej wymienione, wynikających ze stosowanych bezpośrednio w systemie prawa polskiego przepisów Unii Europejskiej dotyczących zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, zapewniających bezpieczeństwo epizootyczne, w szczególności zapobieganie, ograniczanie lub eliminowanie zagrożeń dla zdrowia publicznego.
Powiatowy lekarz weterynarii w przypadku zagrożenia wystąpienia lub wystąpienia choroby zakaźnej w drodze rozporządzenia (aktu prawa miejscowego) może:
- określić obszar, na którym występuje choroba zakaźna zwierząt lub zagrożenie wystąpienia tej choroby, w szczególności jako obszar zapowietrzony lub zagrożony, oraz sposób oznakowania obszaru zapowietrzonego i zagrożonego,
- wprowadzić czasowe ograniczenia w przemieszczaniu się osób lub pojazdów;
- czasowo zakazać organizowania:
- widowisk, zgromadzeń, pochodów lub nakazać czasowe zawieszenie określonej działalności,
- targów, wystaw, pokazów lub konkursów zwierząt, polowań i odłowów zwierząt łownych,
- zakazać utrzymywania, chowu lub hodowli zwierząt z gatunków wrażliwych,
- ograniczyć przemieszczanie lub obrót albo zakazać przemieszczania lub obrotu zwierzętami niektórych gatunków, zwłokami zwierzęcymi, produktami, surowcami i produktami rolnymi lub paszami oraz innymi przedmiotami, które mogą spowodować szerzenie się choroby zakaźnej zwierząt,
- nakazać zaopatrywanie zwierząt lub produktów w świadectwa zdrowia wystawiane przez urzędowego lekarza weterynarii,
- nakazać posiadaczom zwierząt zgłaszanie miejsc, w których przebywają zwierzęta z gatunków wrażliwych na daną chorobę zakaźną zwierząt, powiatowemu lekarzowi weterynarii,
- nakazać przeprowadzenie zabiegów na zwierzętach, w tym szczepień,
- nakazać oczyszczanie, odkażanie, deratyzację i dezynsekcję miejsc przebywania zwierząt lub miejsc przechowywania i przetwarzania zwłok zwierzęcych, produktów, pasz, a także oczyszczanie i odkażanie środków transportu,
- nakazać odstrzał sanitarny zwierząt na określonym obszarze, w tym nakazać dzierżawcom lub zarządcom obwodów łowieckich odstrzał sanitarny zwierząt wolno żyjących (dzikich),
- nakazać dzierżawcom lub zarządcom obwodów łowieckich zgłaszanie przypadków padnięć lub dostarczanie odstrzelonych zwierząt łownych do określonych miejsc,
- nakazać zagospodarowanie w określony sposób tusz odstrzelonych zwierząt łownych, zwłok tych zwierząt lub ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego pochodzących od tych zwierząt,
- nakazać zarządcom dróg publicznych wykładanie mat dezynfekcyjnych, a także ich utrzymywanie po wyłożeniu w stanie zapewniającym skuteczne działanie środka dezynfekcyjnego,
- nakazać zarządcom przejść granicznych wykonanie określonych działań lub zastosowanie określonego sprzętu, urządzeń i materiałów na przejściach granicznych;
- nakazać podjęcie określonych działań w celu zabezpieczenia gospodarstwa przed przenikaniem czynnika zakaźnego,
- nakazać pobieranie próbek do badań laboratoryjnych i określić sposób ich pobierania,
- nakazać podmiotom prowadzącym działalność w zakresie produkcji, przetwarzania lub dystrybucji produktów lub pasz zastosowanie określonej technologii,
- nakazać utrzymywanie zwierząt, w tym ich karmienie lub pojenie, w określony sposób,
- określić stosowanie środków innych niż powyżej wymienione, wynikających ze stosowanych bezpośrednio w systemie prawa polskiego przepisów Unii Europejskiej dotyczących zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, zapewniających bezpieczeństwo epizootyczne, w szczególności zapobieganie, ograniczanie lub eliminowanie zagrożeń dla zdrowia publicznego.
Na terenie powiatu bialskiego odpowiedzialność za działania od przyjęcia zawiadomienia o podejrzeniu wystąpienia wirusa ASF po całkowite zwalczenie choroby zakaźnej, w tym m.in.: dokonywanie wyceny wartości użytkowej zwierząt; nadzorowanie i koordynowanie wybijania zwierząt, utylizacji zwłok zwierzęcych, a także prowadzenia zabiegów oczyszczania i dezynfekcji należy do powiatowego lekarza weterynarii w Białej Podlaskiej. Ponadto w związku z wprowadzeniem na terenie powiatu bialskiego „Programu bioasekuracji mającego na celu zapobieganie szerzeniu się afrykańskiego pomoru świń (ASF)” PLW w Białej Podlaskiej zobowiązany jest do wypłaty posiadaczowi świń odszkodowania za zabite lub poddane ubojowi zwierzęta na zasadach określonych w powyższym dokumencie. Szczegółowe informacje o mechanizmach służących zwalczaniu wirusa ASF oraz Programie można uzyskać w Głównym Inspektoracie Weterynarii, ul. Wspólna 30, 00-930 Warszawa – tel. (22) 623 17 17 lub Powiatowym Inspektoracie Weterynarii w Białej Podlaskiej, ul. Żeromskiego 1 – tel. (83) 343 59 77.
Polski Związek Łowiecki realizuje następujące zadania związane z wystąpieniem choroby zakaźnej:
- rozpoznawanie i zgłaszanie zagrożeń wśród zwierząt dzikich,
- odstrzały sanitarne i redukcyjne,
- akcja informacyjna wśród myśliwych,
- działania prewencyjne dotyczące gospodarowania zwierzyną łowną w sytuacji zagrożenia.
Szczegółowe informacje w zakresie realizacji zadań przypisanych PZŁ można uzyskać w siedzibie Zarządu Okręgowego PZŁ w Białej Podlaskiej, ul. Szarych Szeregów 1 – tel. (83) 343 62 75.
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (Agencja Rynku Rolnego, Agencja Nieruchomości Rolnych) udziela pomocy w ramach nadzwyczajnych środków wspierania rynku wieprzowiny w Polsce. Celem mechanizmu jest udzielenie pomocy finansowej producentom świń, prowadzącym gospodarstwa położone na obszarach objętych weterynaryjnymi środkami ochronnymi wprowadzonymi w związku z wystąpieniem ognisk afrykańskiego pomoru świń, którzy ponieśli z tego tytułu straty wynikające ze spadku cen i problemów ze zbytem zwierząt. O pomoc finansową w ramach nadzwyczajnych środków wspierania rynku wieprzowiny w Polsce mogą ubiegać się producenci świń, którzy utrzymywali świnie zgłoszone do rejestru zwierząt gospodarskich, w siedzibie stada, której nadano numer na podstawie ustawy o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt, położonej na obszarze znajdującym się na terytorium Polski wymienionym w przepisach prawa krajowego i unijnego.
Szczegółowe informacje można uzyskać w siedzibie Biura Terenowego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa w Białej Podlaskiej, ul. Brzeska 41– tel. (83) 341 21 92.
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przeznaczyła środki na pomoc hodowcom ze stref zagrożonych afrykańskim pomorem świń. Rolnicy mogą starać się o przyznanie pomocy finansowej na „Restrukturyzację małych gospodarstw” w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020. O takie wsparcie mogą starać się rolnicy, posiadający gospodarstwa rolne o wielkości ekonomicznej mniejszej niż 10 tys. euro, położone na obszarach objętych ASF, którzy zdecydują się na zaprzestanie chowu i hodowli świń. Żeby ubiegać się o taką pomoc trzeba podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy i w pełnym zakresie jako rolnik lub małżonek rolnika nieprzerwanie przez co najmniej 24 miesiące poprzedzające miesiąc złożenia wniosku o przyznanie pomocy i w tym okresie nie można prowadzić innej działalności gospodarczej. Ponadto o takie wsparcie może starać się rolnik, jeżeli nie przyznano i nie wypłacono mu rekompensaty za nieprzerwane nieutrzymywanie świń w gospodarstwie. Wysokość wsparcia wynosi 60 tysięcy zł (jednak nie więcej niż równowartość 15 tys. euro) i płatna jest w II transzach – najpierw 80 proc. pomocy, a pozostałe 20 proc. po realizacji założonej w biznesplanie inwestycji.
Natomiast rolnicy którzy prowadzą chów lub hodowlę świń i zdecydują się na jej zaprzestanie mogą wnioskować o przyznanie „Pomocy na rozpoczęcie pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich”. Wsparcie przyznawane jest w formie premii w wysokości 100 tys. zł rolnikowi, małżonkowi rolnika lub domownikowi rolnika, który m.in. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej od 24 miesięcy poprzedzających dzień złożenia wniosku o przyznanie pomocy. Do tego okresu wlicza się również czas, w którym rolnik podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności rolniczej w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). O pomoc może się ubiegać osoba, która przez okres 24 miesięcy poprzedzających dzień złożenia wniosku o przyznanie wsparcia, nie prowadziła działalności gospodarczej. Kolejny warunek przyznania premii dotyczy wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego. Nie może być ona większa niż 15 000 euro, a w przypadku prowadzenia produkcji zwierzęcej do wyliczenia tego wskaźnika nie bierze się pod uwagę danych wynikających z chowu lub hodowli świń. O 100 tys. premii może starać się osoba, która w roku złożenia wniosku lub co najmniej w roku poprzedzającym rok złożenia wniosku o przyznanie pomocy otrzymała jednolitą płatność obszarową.
Szczegółowe informacje można uzyskać w siedzibie Biura Powiatowego ARiMR w Białej Podlaskiej, ul. Piłsudskiego 38 – tel. (83) 344 74 40.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązani są do oznakowania obszarów zapowietrzonego i zagrożonego, poprzez umieszczenie na granicach danego obszaru, na drogach publicznych trwałych tablic informacyjnych. Organy te również powołują i odwołują rzeczoznawców, współpracujących przy określaniu wysokości poniesionych strat oraz informują o tym fakcie powiatowego lekarza weterynarii.
Ponadto do zadań zarządców dróg (starosta, wójt) należy umieszczenie na drogach wylotowych z danego obszaru mat dezynfekcyjnych nawilżonych środkiem dezynfekcyjnym wskazanym przez powiatowego lekarza weterynarii oraz ich utrzymanie w stanie zapewniającym skuteczne działanie środka dezynfekcyjnego.
Starosta. Powiat to jednostka samorządu terytorialnego obejmująca kilka gmin i posiadająca własne organy. Funkcjonowanie powiatów reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym) W kompetencji starosty powiatu leży m.in.: przewodniczenie Powiatowemu Centrum Zarządzania Kryzysowego oraz koordynacja służb działających w ramach Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego, współdziałanie z jednostkami administracji samorządowej oraz podmiotami gospodarczymi, a także realizacja polityki medialnej. Mimo braku szerszych kompetencji władze powiatu aktywnie wspomagają rolników powiatu bialskiego w walce ze skutkami afrykańskiego pomoru świń drogą korespondencji urzędowej, a także organizując i uczestnicząc w spotkaniach z przedstawicielami środowisk i instytucji rolniczych odpowiedzialnych za usuwanie skutków wystąpienia wirusa.
Źródło:
1) www.minrol.gov.pl
2) www.arimr.gov.pl
3) www.kowr.gov.pl