Zgodnie z przepisami Unii Europejskiej do 2032 roku Polska powinna usunąć wyroby zawierające rakotwórczy azbest. Co powinniśmy wiedzieć o tym niebezpiecznym składniku eternitu – niegdyś tak popularnego materiału budowlanego?
Azbest to nazwa handlowa grupy minerałów włóknistych. Jego właściwości, czyli duża odporność na wysokie temperatury, niewielkie przewodnictwo cieplne i odporność na działanie czynników chemicznych sprawiły, że stał się on powszechnie wykorzystywany w budownictwie, ale także energetyce, transporcie i przemyśle chemicznym.
Szacuje się, że w skali kraju ok. 96% ogólnej ilości wyrobów zawierających azbest stanowią płyty azbestowo-cementowe (faliste i płaskie). Ustawą z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest zakazano wprowadzania na obszar kraju azbestu i wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest.
Badania udowodniły, że włókna azbestu, które są zawieszone w powietrzu i razem z nim trafiają do naszego organizmu, mają działanie rakotwórcze. To, jak duże jest to zagrożenie dla zdrowia człowieka zależy od rodzaju azbestu, wielkości włókien i ich stężenia w powietrzu, a także czasu narażenia. Według szacunków województwo lubelskie zajmuje drugie miejsce w Polsce (po województwie mazowieckim) pod względem ilości wyrobów zawierających azbest zabudowanych w obiektach budowlanych. Jest to około 2 mln ton. Nie bez znaczenia jest fakt, że na obszarze województwa lubelskiego funkcjonowały niegdyś 4 zakłady wykorzystujące azbest w produkcji. Materiały tego typu były więc łatwo dostępne. Dziś należy się ich pozbyć.
14 lipca 2009 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. „Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032”. Program zastępuje dotychczasowy „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski”. Proces usuwania wyrobów zawierających azbest zgodnie z zapisami programu powinien być zakończony w 2032 r.
Główne cele Programu to usunięcie i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest, minimalizacja negatywnych skutków zdrowotnych spowodowanych obecnością azbestu na terytorium kraju oraz likwidacja szkodliwego oddziaływania azbestu na środowisko.
Na poziomie lokalnym zadania wynikające z Programu oczyszczania kraju powinny być realizowane m. in. przez samorząd gminny, do którego zadań w szczególności należy: przygotowywanie i aktualizacja programów usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 13 grudnia 2010 r. w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest, właściciele lub zarządcy obiektów i urządzeń budowlanych powinni dokonać identyfikacji i oceny technicznej zabudowanych wyrobów z azbestem każdego roku do 31 grudnia. Dane o skali zjawiska zbierają gminy i starostwa.
Usuwać azbest mogą wyłącznie firmy, które mają odpowiednie wyposażenie techniczne do prowadzenia takich prac, to znaczy posiadają narzędzia wyposażone w odciągi pyłów, odkurzacze przemysłowe z filtrami Hepa, namioty i przesłony foliowe do izolacji od otoczenia miejsc pracy, a co najważniejsze zatrudniają pracowników odpowiednio przeszkolonych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy z tym trudnym materiałem. Szkolenia takie prowadzi m.in. przez Instytut Gospodarki Odpadami w Katowicach.
Do prac przy usuwaniu wyrobów z azbestem należy się odpowiednio przygotować, a plany takie zgłosić właściwemu terenowemu organowi nadzoru budowlanego. Należy również sporządzić ewidencję jakościową i ilościową przewidzianych do usunięcia materiałów oraz opracować plan prac z określeniem m.in.: harmonogramu prac z podaniem ich lokalizacji i ilości powstających odpadów na poszczególnych etapach, czy opisu sposobu zabezpieczenia/pakowania odpadów. Za granicą, podobnie jak w Polsce, szczególny nacisk kładzie się szczególnie na hermetyzację odpadów z azbestem w transporcie i składowania, odpowiednie oznakowanie wyrobów i odpadów zawierających azbest, ich ewidencję ilościową i jakościową na wszystkich etapach od wytworzenia do zdeponowania.
Składowanie odpadów zawierających azbest na składowiskach pozostaje dotychczas podstawową technologią ich unieszkodliwiania. Powodem tego jest brak możliwości utylizowania takich materiałów. W województwie lubelskim odpady azbestowe są przyjmowane na kilku składowiskach: w Poniatowej Wsi, Kraśniku (Piaski, zarzecze II) i m. Srebrzyszcze (powiat chełmski). Składowiska azbestu powinny być tworzone w specjalnie wykonanych zagłębieniach w gruncie, ze ścianami bocznymi zabezpieczonymi przed osypywaniem. Odpady powinny być składowane w opakowaniach, a każda warstwa opakowań musi być zabezpieczona folią lub warstwą gruntu.
Program Oczyszczania Kraju z Azbestu w latach 2009-2032 realizowany jest przez Narodowy oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska, wspólnie z Ministerstwem Gospodarki. Bardzo ważną rolę w procesie odgrywają sołtysi. To oni zajmują się inwentaryzacją zagrożeń związanych z azbestem. Na tej podstawie gminy tworzą programy usuwania azbestu, następnie uzyskują dofinansowanie na usuwanie wyrobów zawierających azbest i ogłaszają przetarg.
W pierwszej kolejności należy zgłosić się do gminy i sprawdzić, czy ma ona już gotowy plan usuwania azbestu. Następnie, czy w sporządzonej inwentaryzacji znajduje się np. dach z eternitu, który chcemy usunąć. W chwili obecnej w centralnej, tzw. azbestowej bazie, figuruje już 1650 gmin. Jeśli dach, który mamy do usunięcia nie został ujęty w inwentaryzacji, powinniśmy złożyć wniosek w gminie o jego uwzględnienie w programie. Dofinansowanie w całości pokrywa utylizację niebezpiecznego odpadu, czyli prawidłowe zdjęcie eternitu z dachu, jego zapakowanie i przetransportowanie na autoryzowane składowisko. Azbest ma na trwałe zniknąć z Polski do 2032 roku, i aż do tego terminu będą udzielane bezzwrotne dotacje na jego usuwanie. Mając na uwadze nasze zdrowie nie należy jednak zbyt długo czekać z jego likwidacją.